منوچهر عزیزی کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری: حدود 8 میلیون واحد مسکونی در ایران در معرض خطرات و آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین قرار دارند که اصفهان، تهران، کرمان و خراسان از جمله استان‌های در معرض خطر شدید فرونشست زمین می‌باشند.
فرو نشست زمین پدیده زیست محیطی و ناشی از نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین است و این پدیده در مناطق مسکونی، صنعتی و کشاورزی می‌تواند خسارت جبران ناپذیری را ایجاد کند.
بخش زیادی از زیرساخت‌های مهم کلان شهرها در معرض تهدید این پدیده هستند این پدیده در تهران به طور مستقیم زندگی حدود 2 میلیون نفر را تحت تأثیر قرارداده و مناطق 17،18،19،20 به طور کامل در معرض این تهدید قراردارند.
یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین؛ برداشت بیرویه از منابع آب‌های زیرزمینی می‌باشد که در اثر این برداشت‌های بیرویه فروچاله های آب موجود در زمین تخلیه و در لابه لای خلال زمین به جای آب و هوا قرار می‌گیرد البته حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در دهه‌های اخیر چنین فاجعه‌ای را تشدید کردهاست. با وقوع پدیده فرونشست زمین زمین برای همیشه قابلیت کشت را از دست می‌دهد زیرا زمین به علت از دست دادن شرایط قبلی دیگر امکان برگشت به حالت اول ذخیره آب را ندارد حتی اگر باران و برف خوبی هم اتفاق بیفتد هرگز این سفره‌ها آبگیری نمی‌شود و این بزرگ‌ترین تهدید جبران ناپذیر است.
با توجه به اینکه فرونشست زمین بیشتر ناشی از برداشت‌های بیرویه از منابع آب زیرزمینی است، با تخلیه آب منافذ رسوبات ریزدانه به دلیل وزن لایه‌های آبخوان، فشردگی این رسوبات به صورت درز و شکاف کششی که عمق آن‌ها از چند سانتی متر تا بالغ بر ده‌ها متر به صورت موضعی و معمولاً در بخش‌های میانی، دشت ایجاد می‌شود.
راهکارها:
باید با طرح‌های نوین آبخیزداری و تغذیهی سفره‌های زیرزمینی را افزایش و بطور جدی جلوی فاجعه برداشت بیرویه از منابع آب‌های زیرزمینی را چه به صورت مجاز یا غیرمجاز گرفت. در همین راستا به اعتقاد اکثر کارشناسان می‌بایست به سمت کشت گلخانه‌ای و اصلاح الگوی مصرف آب و روش‌های نوین آبیاری حرکت کرد که اعتبار خاص و ویژه‌ای می‌طلبد.
یکی دیگر از راهکارها این است که به فعالین حوزه کشاورزی که جز کشاورزی استغالی ندارند آموزش و بسترسازی لازم داده شود تا در منطقه خود با منابع مبتنی بر اقلیم، زمینه رونق خدمات، تجارت، گردشگری و… را به عنوان اشتغال جایگزین در دستور کار قرار دهند.
نتیجه:
در صورت عدم چارهجویی و اتخاذ تدابیر لازم متأسفانه با از بین رفتن آبخوان زیرزمینی حتی در صورت خروج از شرایط خشکسالی و وجود سال‌های پرآب به دلیل کاهش قابل توجه ظرفیت ذخیره و آب گذاری، این رسوبات توان نگهداری عمده بارش‌ها در این زمین‌های سوخته را نداشته و به صورت سیل و روان آب‌های سطحی از منطقه خارج می‌شود.
مدیریت بحران در سطوح کلان با اتخاذ تدابیر فوریتی، بایستی در جلوگیری از وقوع خسارات جبرانناپذیر فرونشست زمین در ابعاد گسترده که حیات اجتماعی اقتصادی و زیستی کشور را به شدت متأثّر می‌سازد اقدام جدی نماید. بطور قطع تداوم فرونشست زمین در صدر مخاطرات جدی می‌باشد اقدامات کنترلی، مهار آن باید با اولویت در دستور کار ارگان‌ها ذیربط قرار گیرد. که از جمله آن‌ها تدوین قوانین برای مهار فاجعه می‌باشد.
باتوجه به رابطه تنگاتنگ و دو جانبه میان سلامت زمین و سلامت انسان‌ها به نظر می‌رسد که همزمان با یافتن راهکارهایی برای مدیریت فرونشست زمین و تقویت سلامت زمین پرداختن به سلامت مردم و سلامت شهری نیز باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
شناسایی زود هنگام مناطق در معرض خطر و اتخاذ سیاست‌های یکپارچه و طولانیمدت به منظور پایدارسازی سلامت زمین و ارائه راه حل‌های اجرایی با اتکا به دانش‌های نوین در جلوگیری از این فاجعه اجتناب ناپذیر است.